महाराष्ट्रात शेती मुख्यतः दोन मुख्य हंगामांमध्ये केली जाते– खरीप आणि रबी. प्रत्येक हंगामात विशिष्ट हवामान, मातीची परिस्थिती आणि पाणीपुरवठ्यावर आधारित पीक घेतले जाते. मात्र, बदलत्या हवामानामुळे आणि अन्य कृषी समस्यांमुळे शेतकऱ्यांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागतो. या ब्लॉगमध्ये आपण खरीप आणि रबी हंगामातील मुख्य समस्या आणि त्यावरचे भविष्यातील उपायांवर चर्चा करूया.
खरीप हंगामातील मुख्य अडचणी आणि उपाय
खरीप हंगाम हा पावसाळ्याच्या सुरुवातीस (जून -ऑक्टोबर) घेतला जातो. या हंगामात पाऊस हा पिकांच्या वाढीसाठी महत्त्वाचा घटक असतो. मात्र, अनियमित पावसामुळे आणि हवामान बदलामुळे खालील अडचणी निर्माण होतात:
1] अनियमित आणि असमाधानकारक पाऊस
काही भागांत अति पाऊस आणि काही ठिकाणी पावसाचे मात्र कमी असते, यामुळे पिकांचे नुकसान होते.
उपाय:
● पावसाचेपाणी साठवण्यासाठी शेतीत जलसंधारण तंत्रांचा अवलंब करावा.
● ठिबक सिंचन आणि तुषार सिंचनाचा वापर करावा, यामुळे पाणी बचत होते आणि योग्य मात्रेत पोहोचते.
2] रोग आणि कीडांचा प्रादुर्भाव
पावसाळ्यात उष्ण आणि दमट हवामानामुळे बुरशीजन्य आणि जीवाणूजन्य रोग वाढतात.
उपाय:
● सेंद्रिय आणि जैविक कीड नियंत्रण पद्धती (जैविक कीटकनाशके आणि निंबोळी अर्क) वापरून कीडांचा प्रभाव कमी करावा.
● योग्य वेळी कीटकनाशक फवारणी करावी.
3] तणांचे नियंत्रण
पावसाळ्यात तणांचा वाढीचा वेग जास्त असतो, यामुळे पिकांना अन्नद्रव्ये कमी मिळतात.
उपाय:
● वेळेवर तण नियंत्रण करणे आवश्यक.
● तणनाशकांचा नियंत्रित वापर किंवा मल्चिंग तंत्रांचा अवलंब करावा.
4] पोषण व्यवस्थापनातील अडचणी
पाऊस जास्त झाल्यास मातीतील पोषकतत्त्वे वाहून जातात, परिणामी पीक कमकुवत होते.
उपाय:
● संतुलित खत व्यवस्थापन करून झिंक, फॉस्फरस, पोटॅश आणि नायट्रोजन यांचे योग्य मात्रेत ठेवावे.
● जैविक आणि सेंद्रिय खतांचा वापर करून मातीची सुपीकता वाढवावी.
रबी हंगामातील मुख्य अडचणी आणि उपाय
रबी हंगाम हा ऑक्टोबर ते मार्च या कालावधीत घेतला जातो. हा हंगाम कोरडवाहूशेतीसाठी महत्त्वाचा असून, पाणीटंचाई आणि तापमानातील चढ-उतार या मुख्य अडचणींना शेतकऱ्यांना सामोरे जावे लागते.
1] पाण्याची कमतरता आणि कोरडे हवामान
हिवाळ्यात पावसाचे मात्र अत्यल्प असते, परिणामी बऱ्याच ठिकाणी सिंचनासाठी पाण्याची टंचाई जाणवते. उपाय:
● ठिबक आणि तुषार सिंचनाचा अवलंब केल्यास पाणी बचत होऊन पीक चांगले वाढते.
● पाण्याचा योग्य वापर करण्यासाठी मृदसंवर्धन आणि जलसंधारण तंत्रांचा वापर करावा.
2] थंडीमुळे होणारे नुकसान
डिसेंबर-जनवारी महिन्यात गारपीट आणि थंडीमुळे पीक नष्ट होण्याची शक्यता असते.
उपाय:
● थंडीच्या काळात पीक संरक्षित ठेवण्यासाठी कूळप पद्धती (Mulching) वापरावी.
● रासायनिक व जैविक उपायांचा वापर करून पीक संरक्षण करावे.
3] मातीतील पोषकतत्त्वांची कमतरता
हिवाळ्यातील कमी तापमानामुळे पोषकतत्त्वांचे शोषण कमी होते.
उपाय:
● संतुलित खत व्यवस्थापनाचा अवलंब करून झिंक, सल्फर आणि फॉस्फरस यांची कमतरता भरून काढावी.
● सेंद्रिय खत आणि जैविक खतांचा वापर वाढवावा.
4] कीड आणि रोग नियंत्रण
रबी हंगामात काही विशिष्ट रोग आणि कीड पिकांवर परिणाम करतात, जसे की मावा, तुडतुडे, करपा रोग इत्यादी.
उपाय:
● योग्य वेळी कीटकनाशक आणि बुरशीनाशक फवारणी करावी.
● जैविक आणि नैसर्गिक उपाय जसे की निंबोळी अर्क, ट्रायकोडर्मा, हर्टिसिलियम यांसारखे जैविक कीटकनाशकांचा वापर करावा.
निष्कर्ष
महाराष्ट्रातील खरीप आणि रबी हंगामात शेतकऱ्यांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागतो. योग्य पद्धतीने खत, कीटकनाशके, सिंचन आणि तण नियंत्रण यांचे व्यवस्थापन केल्यास शेती अधिक फायदेशीर होऊ शकते. हवामान बदलाच्या परिणामांना तोंड देण्यासाठी आधुनिक शेती तंत्रांचा अवलंब करणे गरजेचे आहे.
अधिक माहितीसाठी संपर्क करा:
📞 +91 20 27772459
🌐 www.shreeagrogroup.com
SUPER SHAKTI GRANULAR
