कापूस हे महाराष्ट्र आणि णि कर्ना र्ना र्नाटकमधील प्रमुख नगदी पीक असून, त्याच्या उत्पादनावर वि वि वि वि ध कीड व रोगांचा मोठा परि रि णाम होतो. त्यापैकी गुलाबी बोंड अळी (Pink Bollworm) ही सर्वा र्वा र्वात धोकादायक कीड आहे. योग्य वेळी नि नि यंत्रण न घेतल्यास उत्पादनात मोठ्या प्रमाणावर घट होते. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी प्रभावी व्यवस्थापन पद्धतींचा अवलंब करणे अत्यंत गरजेचे आहे.
गुलाबी बोंड अळी कशी ओळखावी?
गुलाबी बोंड अळी कापसाच्या फुलांमध्ये आणि णि बोंडामध्ये प्रवेश करून आतील भाग खाते, त्यामुळे बोंड नीट तयार होत नाही आणि णि उत्पादन घटते.
लक्षणे:
1. फुलांवर आणि णि बोंडावर छोटे छिद्र दि सतात.
2. बोंड लहान राहतात किवा अकाली गळून पडतात.
3. आतील बोंड सडल्यासारखा दिसतो आणि त्याचा रंग बदलतो.
4. बोंड उघडल्यावर गुलाबी रंगाची अळी आढळते.
गुलाबी बोंड अळीचा जीवनक्रम
ही कीड आपल्या जीवनचक्रात अंडी, अळी, कोश आणि णि पतंग या अवस्थेत असते. मादी पतंग पाने, फुले आणि बोंडांवर अंडी घालते. अंड्यातून नि नि घालेल्या अळ्या बोंडाच्या आत प्रवेश करून आतील भाग खातात. त्यामुळे बोंड निकृष्ट होत जातो आणि णि उत्पादनावर परिणाम होतो.
गुलाबी बोंड अळीचे प्रभावी नि यंत्रण
१. पेरणीपूर्व र्व प्रति ति बंधात्मक उपाय
प्रति ति कारक्षम वाणांची निवड: संशोधित वाण किवा बीटी कापसाची नि नि वड करावी.
पीक फेरपालट: कापसाच्या लागवडीपूर्वी र्वी हरभरा, गहू किवा तूर यासारख्या पिकांची लागवड करावी, यामुळे गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
स्वच्छ शेती पद्धत: मागील हंगामातील कापसाचे अवशेष, गळून पडलेली बोंडे आणि णि कीडग्रस्त झाडे काढून नष्ट करावीत.
२. पेरणीनंतर कीड व्यवस्थापन
फेरोमोन सापळे बसवा: गुलाबी बोंड अळीच्या पतंगांना आकर्षि र्षि र्षित करण्यासाठी ५-७ फेरोमोन सापळे प्रति ति एकर वापरावेत.
लवकर पेरणी करा: लवकर पेरणी केल्यास गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
एकात्त्त्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM): जैविक, यांत्रि त्रि क आणि णि रासायनि नि क नि नि यंत्रणाचा संतुलि लि त वापर करावा.
३. जैविक नियंत्रण पद्धती
ट्रायकोग्रामा परोपजीवी कीटकांचा वापर: हे परोपजीवी कीटक गुलाबी बोंड अळीची अंडी नष्ट करतात.
बॅसिलस थुरिंजिएन्सिस (Bt) सारख्या जैविक कीटकनाशकांची फवारणी: हे नैसर्गिक आणि प्रभावी असते.
४. रासायनिक नियंत्रण
कीटकनाशक फवारणी:
1. अंडी अवस्थेतील नियंत्रणासाठी क्लोरोपायरीफॉस किंवा प्रोफेनोफॉस वापरावा.
2. अळी नियंत्रणासाठी स्पिनोसॅड, एमामेक्टिन बेंझोएट किंवा फ्लुबेंडायमाईड यांसारख्या प्रभावी कीटकनाशकांचा वापर करावा.
फवारणीची योग्य वेळ: संध्याकाळी किंवा सकाळी लवकर फवारणी केल्यास अधिक परिणामकारक ठरते.
५. तोडणी व नंतरची काळजी
कापूस वेळेवर वेचावा आणि गळून पडलेली बोंडे वेचून नष्ट करावीत.
नंतरची खोडे जाळून टाकावीत किंवा नष्ट करावीत, जेणेकरून पुढील हंगामात गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव होणार नाही.
निष्कर्ष
गुलाबी बोंड अळीमुळे कापूस उत्पादनात मोठी घट होऊ शकते. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी योग्य वेळी प्रतिबंधात्मक व व्यवस्थापन पद्धतींचा अवलंब करावा. जैविक, यांत्रिक आणि रासायनिक उपायांचा योग्य समन्वय ठेवल्यास उत्पादन वाढू शकते आणि शेतकऱ्यांचे नुकसान कमी होऊ शकते.
SUPER SHAKTI GRANULAR
